Teknolojinin gelişmesi ve küresel rekabetin sertleşmesiyle birlikte patent sistemleri ülkelerin ekonomik ve teknolojik performanslarını belirleyici hale geldi. Yenilikçi ürünler ve özgün teknolojiler artık yalnızca ülke içinde değil, dünya genelinde korunmak zorunda. Bu nedenle, bir buluşun üç büyük küresel pazarda Avrupa, ABD ve Japonya’da aynı anda tescil ediliyor. Bu işlem, üçlü patent sistemi olarak adlandırılıyor. Bu yöntem, küresel inovasyonun en önemli ölçütleri arasında kabul ediliyor. Üçlü patent, yüksek maliyetleri ve kapsamlı inceleme süreçleri nedeniyle ancak gerçek anlamda stratejik değere sahip buluşlar için tercih ediliyor. Bu nedenle üçlü patent sahibi olmak, bir ülkenin uluslararası arenada teknoloji üretme kapasitesinin güçlü bir işareti olarak değerlendiriliyor. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) de inovasyon sıralamalarında üçlü patent verilerini kullanmasının temel nedeni, tek bir ülkenin patent ofisindeki ev sahibi avantajını ortadan kaldırarak daha sağlıklı bir karşılaştırma yapabilmesi.
JAPONYA VE ABD LİDER
OECD’nin verileri, üçlü patentlerde Japonya ve ABD’nin uzun yıllardır süren liderliğini koruduğunu gösteriyor. Japonya 16 bin 425 üçlü patentle zirvede yer alırken, ABD 15 bin 193 patentle ikinci sırada bulunuyor. Her iki ülke de yıllardır dünya inovasyon yarışında başı çekiyor. Çin ise toplam patent sayılarına bakıldığında dünyanın en büyük patent üreticisi olsa da üçlü patentlerde aynı başarıyı gösteremiyor. 2022 verilerine göre Çin, 7 bin 480 üçlü patentle üçüncü sırada yer aldı. Çin’in bu alanda geri kalmasının en büyük nedeni, ülke içindeki patent başvurularının büyük çoğunluğunun yalnızca kendi patent ofisinde tescil edilmesi. Buna karşılık ABD ve Japonya’da başvuru sahiplerinin yaklaşık yarısı, buluşları için yurt dışında da patent alıyor. Bu nedenle Çin, toplam patent hacminde lider olsa da üçlü patentlerde Japonya ve ABD önde.
TABLO TERSİNE DÖNÜYOR
Türkiye’de de patent başvuruları son yıllarda ciddi oranda artıyor. WIPO verilerine göre Türkiye, dünya patent sıralamasında 11. sıraya yükseldi. Ancak bu başarı, üçlü patentlerde aynı ölçüde yansımıyor. OECD’nin 2020 üçlü patent sıralamasına göre Türkiye, 59 ülke arasında ancak 28. sırada yer alıyor. Nüfusa oranla üçlü patent sıralamasında ise Türkiye’nin durumu daha da geriliyor. 2013’te 35. sırada bulunan Türkiye, 2020’de 43. sıraya düştü.
TÜRKİYE’NİN ÜÇLÜ PATENT SAYISI
Öte yandan, Türk başvuru sahiplerine ait üçlü patent ailesi sayısı 215 olarak kaydedildi. Türkiye’de üçlü patentlerin geçmişi 1990’lı yıllara dayanıyor. İlk bilinen üçlü patent, 1998’de artan şeker üretimine ilişkin buluşa ait. Bu örnek, geleneksel gıda sektöründe bile küresel tescil seviyesine ulaşılabileceğini gösteriyor. Türkiye’de üçlü patent sahibi kurumlar arasında sanayi şirketleri, üniversiteler ve Ar-Ge merkezleri yer alıyor. Türkiye’nin üçlü patent portföyünün teknolojik dağılımına bakıldığında, tekstil teknolojileri ilk sırada. Dokuma kumaş ve iplik üretimi gibi alanlarda alınan üçlü patentler ise Türkiye’nin güçlü olduğu sektörlerin uluslararası tescilde de öne çıktığını gösterdi. Bunun yanı sıra sağlık teknolojileri, tıp cihazları, görüntü işleme ve elektronik alanlarında da alınmış üçlü patentler var. İlaç ve kimya teknolojileri de Türkiye’nin üçlü patent çeşitliliğini destekleyen diğer önemli alanlar arasında.
YÜZDE 70’İ ASYA’DAN
WIPO’nun 2024 raporu, dünya patent ekosisteminde güç dengesinin hızla Asya’ya kaydığını ortaya koyuyor. Dünya genelinde mucitler 2024 yılında 3.7 milyon patent başvurusunda bulunarak yeni bir rekora imza attı. Bu rakam, 2023’e göre yüzde 4.9 artışla 2018’den bu yana görülen en hızlı büyüme. Patent başvurularının büyük bölümünü artık Asya’daki fikri mülkiyet ofisleri topluyor ve dünya genelindeki tüm başvuruların neredeyse yarısı Çin’e ait. Bu tablo, Asya’nın inovasyon, üretim ve teknoloji yatırımlarında ulaştığı ölçeğin giderek daha görünür hale geldiğini gösteriyor. Bilgisayar teknolojisi, 2024’te küresel patent başvurularında öne çıkan sektör oldu. Yayınlanan tüm başvuruların yaklaşık yüzde 13’ünü oluşturan bu alan, son 10 yılda teknoloji sektörleri arasında en hızlı büyüyen kategori oldu. Başvuru sahipleri incelendiğinde ise dikkat çekici bir dağılım görülüyor: Hacim açısından Asyalı şirketler açık ara öndeyken, Batılı teknoloji devleri özellikle yazılım, çip ve donanım alanındaki büyük şirketler, yüksek değerli patentlerde en aktif oyuncular arasında. Buna karşılık, küresel ilaç şirketlerinin patent başvurularında aynı düzeyde bir ivme görülmüyor. Çin’in yükselişi tesadüf değil; uzun yıllar boyunca yerel yönetimlerin sağladığı patent başına nakit teşvikleri, şirketleri ve üniversiteleri yüksek hacimli başvurular yapmaya yönlendirdi. Ancak Pekin, artık yeni bir döneme geçiyor. 2025’e kadar tüm yerel teşviklerin sona erdirilmesi ve sistemin basit tasarım patentlerinden uzaklaşıp yüksek değerli, teknoloji yoğun patentlere odaklanması hedefleniyor.
YILLIK PATENT BAŞVURU SAYISI
Ülke Yıllık patent başvuru sayısı
Çin 1.58 milyon
ABD 590 bin
Japonya 289 bin
Güney Kore 237 bin
Avrupa Patent Ofisi (EPO) 199 bin
Almanya 59 bin
Hindistan 46 bin
Birleşik Krallık 22 bin
Fransa 21 bin
Kanada 19 bin
Türkiye 9.200
ÜÇLÜ PATENTLERDE İLK 10 ÜLKE
Ülke Üçlü patent sayısı
Japonya 16.425
ABD 15.193
Çin 7.480
Almanya 4.435
Güney Kore 4.248
Fransa 2.450
İsviçre* 2.300
Hollanda* 1.900
İngiltere 1.850
İsveç 1.700
Türkiye 215
Kaynak: OECD
* Bazı ülkelerde veriler süreçler devam ettiği için yaklaşık yazılmıştır.
